Ο Πύργος της Τήνου προσφέρεται για πολλών λογιών αναγνώσεις. Είναι ο γενέθλιος τόπος του Γιαννούλη Χαλεπά – για τους φιλότεχνους. Είναι η...
Το βιβλίο «Η Οξωμεριά της Τήνου κατά τον ύστερο μεσαίωνα» αξιοποιεί 73 έγγραφα που χρονολογούνται από το 1444 ως το 1715 μ.Χ. Συγγραφέας ο π. Μάρκος Φώσκολος, εφημέριος στην ενορία Αγίου Νικολάου στη Χώρα της Τήνου, ακαταπόνητος μελετητής της ιστορίας της γενέτειράς τους (γεννήθηκε στη Στενή το 1948, χειροτονήθηκε το 1972). Βρίσκουμε την υπογραφή του σε δεκάδες μελετήματα, ανακοινώσεις, εκτενή άρθρα, επιμέλειες εκδόσεων, όλα με κοινό γνώρισμα την αναδίφηση χειρογράφων. Έχοντας το προνόμιο να απασχολείται ως βιβλιοθηκάριος και αρχειοφύλακας της Καθολικής Αρχιεπισκοπής Νάξου-Τήνου, εμπλουτίζει αενάως τις πληροφορίες σχετικά με το νησί και τους κατοίκους του.
Τα Εξω Μέρη είναι τα πιο απομακρυσμένα τόσο από τη σημερινή Χώρα όσο και από το κάστρο του Εξωμβούργου, που υπήρξε επί αιώνες οικιστικό και διοικητικό κέντρο. Η «οξωμεριά» είναι περιοχή άγονη, που δεν προσφέρεται για γεωργικές καλλιέργειες. Ο παγωμένος βορεινός αέρας λειτούργησε ανασταλτικά στην κατοίκηση της περιοχής. Εντούτοις υπήρξε ανάγκη για τη φύλαξη από επιδρομείς, και οι Βενετοί εγκατέστησαν οικογένειες Αλβανών, προερχόμενες πιθανώς από την Άνδρο. Σύμφωνα με τη μαρτυρία του Pompeo Ferrari, στην υπηρεσία των Βενετών τέθηκαν 60 αλβανοί φρουροί, οι οποίοι ζούσαν στην ευρύτερη περιοχή το 1623. Οι ίδιοι και οι οικογένειές τους ασχολήθηκαν ταυτόχρονα με την κτηνοτροφία, με τους όρους που υπαγόρευε το φεουδαρχικό σύστημα. Η παρουσία των Αλβανών μετά τον 16ο αιώνα και ένα οχυρωματικό έργο έδωσε το όνομα στον μεγάλο οικισμό της Οξωμεριάς: «Πύργος» από τον «Πύργο των Αλβανών».
Ο π. Μάρκος Φώσκολος μελετά τα ονόματα που αναφέρονται στα έγγραφα τα οποία αποτελούν πρώτη ύλη του μελετήματος. Πρόκειται για 600 ονόματα που επαναλαμβάνονται, δείχνοντας το μέγεθος των οικογενειών και την προέλευσή τους. Από την εξέτασή τους προκύπτει ότι υπήρξε από τον 16ο έως τον 18ο αιώνα εσωτερική μετανάστευση στο νησί: πληθυσμοί κινήθηκαν συστηματικά προς τον βορρά. «Τα ονόματα που είναι κοινά με την υπόλοιπη Τήνο αποτελούν το 60,4% του πληθυσμού της Οξωμεριάς, τα σχεδόν αποκλειστικά οξωμερίτικα το 33,3% και τα ακραιφνώς αρβανίτικα το 6,2%».
Την παρουσίαση των οικογενειών ακολουθούν κεφάλαια για τη «Διοίκηση και άμυνα», για τη «Δικαιοσύνη και Δίκαιο», για την «Κοινωνία και οικονομία». Σε κάθε μια από τις ενότητες ο αναγνώστης θα βρει κάτι ενδιαφέρον ή πρωτάκουστο – ανάλογα με την κατάρτισή του στα ζητήματα της Τήνου. Χαρακτηριστικές είναι οι παράγραφοι που αφορούν τη σηροτροφία. Η παραγωγή μεταξιού αποτελούσε «οικονομικό στήριγμα για τον λαό και πλούτο για τους κατοίκους της Χώρας». Για τους κατοίκους της Οξωμεριάς η πώληση μεταξωτού νήματος και «μικρού μεγέθους μανιφατούρα, όπως κάλτσες, μαντήλια, γάντια, καλύμματα» αποτελούσε το μοναδικό μέσο είσπραξης ρευστού.
Οι περιγραφές του π. Μάρκου Φώσκολου βασίζονται όλες στα ντοκουμέντα που παραθέτει. Για τη σηροτροφία λοιπόν σημειώνει ότι ήταν τόσο σημαντική για την οικιακή οικονομία ώστε να υπάρχουν έγγραφα που καταγράφουν τη δωρεά μιας μουριάς ή μεριδίου στο φύλλωμα του δέντρου, το οποίο αποτελούσε την τροφή του μεταξοσκώληκα. Οι παραπομπές κατευθύνουν στα 73 έγγραφα από το Αρχείο Καθολικών Τήνου, τα οποία δημοσιεύονται αυτούσια στο τέλος της έκδοσης και καταλαμβάνουν περί τις 260 σελίδες. Για τις μουριές λοιπόν οι πληροφορίες προέρχονται από δύο προικοσύμφωνα (αμφότερα χρονολογημένα το 1712) και ένα πωλητήριο μουριάς (το 1702).
Τα έγγραφα δημοσιεύονται ολόκληρα, αυτούσια, στην πρωτότυπη γλώσσα (παλιά ιταλικά, προσβάσιμα για όσους έχουν διδαχτεί λατινικά και έχουν εμβαθύνει σε συγγενείς γλώσσες). Υπάρχει αρίθμηση που αφορά την παρούσα έκδοση, τίτλος από τον συγγραφέα (όπως «Αγορά μεριδίου οικίας στον Πύργο», «Διορισμοί νέων εφημέριων σε ορισμένες καθολικές ενορίες της Τήνου»), ημερομηνία σύνταξης του εγγράφου, η θέση του στο ΑΚΤ, μικρή εισαγωγή και τέλος εξαντλητικά σχόλια τα οποία συνομιλούν μεταξύ τους, συνθέτουν τη γνώση, συγκρίνουν τα στοιχεία και καθοδηγούν τον αναγνώστη.
Μια τελευταία επισήμανση. Η ιδιότητα του εφημέριου δεν υπερκαλύπτει εκείνη του ερευνητή. Ο π. Μάρκος Φώσκολος κρατά ίσες, δίκαιες αποστάσεις σε όλα τα θέματα που αφορούν τα δύο χριστιανικά δόγματα. Θα μπορούσε από συναισθηματική φόρτιση να επιμείνει στην υπεροχή των καθολικών επί αιώνες, να υπογραμμίσει ότι έγιναν αναβαπτίσεις επειδή οι Ορθόδοξοι είχαν ευνοϊκή μεταχείριση από τους Τούρκους, να θυμίσει ότι προς επιδίωξη της κοινωνικής ειρήνης η Καθολική Εκκλησία είναι ανεκτική στο αναπότρεπτο φαινόμενο των μεικτών γάμων. Η επιλογή των ίσων αποστάσεων, η χρήση εγγράφων για την τεκμηρίωση της παραμικρής πληροφορίας είναι γνωρίσματα που αυξάνουν την επιστημονική αξία της παρούσας μελέτης.
** Το βιβλίο «Η Οξωμεριά της Τήνου κατά τον ύστερο μεσαίωνα» είναι έκδοση της Αδελφότητας των Τηνίων εν Αθήναις, 2012, και διατίθεται δωρεάν. Τηλέφωνο: 210.8217361
[Πηγή] Γράφει η Κέζα Λώρη