«Τα κάλαντα» πίνακας του Τήνιου ζωγράφου Νικηφόρου Λύτρα, 1872. Τηνιακά κάλαντα Τα κάλαντα αποτελούν δημοτικά ευχητικά κ...
 |
| «Τα κάλαντα» πίνακας του Τήνιου ζωγράφου Νικηφόρου Λύτρα, 1872. |
Τηνιακά κάλαντα
Τα κάλαντα αποτελούν δημοτικά ευχητικά και εγκωμιαστικά τραγούδια που ψάλλονται εθιμικά κατ’ έτος κυρίως τις παραμονές μεγάλων εορτών όπως π.χ. των Χριστουγέννων, της πρωτοχρονιάς, ακόμα και λίγο πρίν το Πάσχα (Σάββατο Λαζάρου ή Κυριακής των Βαΐων.)
Αναζητώντας κάποιος στο βάθος του χρόνου την προέλευση του εθίμου, καταλήγει στο συμπέρασμα πως τα κάλαντα πρέπει να προήλθαν από τις Βυζαντινές Καλένδες (η λέξη προέρχεται εκ του λατινικού calendae, με τον όρο αυτό ονομάζονταν απ’ τον 5ο αι. οι πρώτες ημέρες των ρωμαϊκών μηνών, όμοια δηλαδη με την αντίστοιχη «νουμηνία» των Ελλήνων, την πρωτοχρονιά.). Οι καλένδες οι οποίες ανάγονται κατά τύπο και όχι βεβαίως κατά περιεχόμενο, απ’ το γνωστό έθιμο των αρχαίων Ελλήνων της Ερεστώνης.
Οι «καλαντιστές» (αυτοί που τραγουδούσαν τα κάλαντα, συνήθως πρόκειται για παιδιά) σύμφωνα με την παράδοση συνηθίζεται να βγαίνουν στις πόλεις, τα χωριά, τους δρόμους και γενικότερα οπουδήποτε και να τραγουδούν τα κάλαντα τις παραμονές των μεγάλων εορτών, προμηνύοντας και παράλληλα προετοιμάζοντας το κλίμα για τον ερχομό της αυριανής μεγάλης ημέρας της χριστιανοσύνης. Σύνηθες ήταν το γεγονός, το χαρμόσυνο τραγούδι των καλαντιστών να συνοδεύεται από κάποια μουσικά όργανα όπως για παράδειγμα: το τρίγωνο, το λαούτο, την φλογέρα, το νταούλι κ.α.
Ανάλογα με την περιοχή στην οποία ψάλλονται τα κάλαντα παρατηρούνται πολλές διαφοροποιήσεις στον ψάλσιμο και τους στίχους των καλάντων. Αξίζει να σημειωθεί ότι στον Ελλαδικό χώρο έχουν εντοπισθεί και καταμετρηθεί πάνω από τριάντα διαφορετικές παραλλαγές καλάντων.
Όπως είναι φυσικό μέσα απ’ αυτές τις διαφοροποιήσεις και τις παραλλαγές των καλάντων δεν θα μπορούσαν να λείψουν και τα κάλαντα της Τήνου, τα «Ντηνιακά αυθεντικά κάλαντα» όπως συνηθίζουν οι παλιοί να τα αποκαλούν. Παρακάτω παρατίθενται τα Τηνιακά κάλαντα όπως συνηθίζονταν να τραγουδιόνται στην παλιά πόλη της Τήνου και κυρίως στα χωριά της, όπου διαβάζοντάς τα κανείς εύκολα διαπιστώνει ότι η ευρηματικότητα, το χιούμορ, η ευχάριστη διάθεση και η καινοτομία τους περιττεύει. Απολαύστε τα…!
Κάλαντα πρωτοχρονιάς (που τραγουδιόντουσαν στα μέσα μέρη στις δύο ακόλουθες παραλλαγές)
«Άρχοντες καλησπερίζω και λαμβάνω την τιμή
ήρθα να σας χαιρετίσω Βασιλείου εορτή.
Πρώτον αρχινώ και λέγω και θερμώς παρακαλώ
να διέλθετε το έτος μ’ ολο σας τα αρχοντικό.
Και για τους ξενιτεμένους έχω να ειπώ πολλά,
Όπου να ’ναι και βρισκόνται να ΄χουν την καλή χρονιά.
Κι άλλα έτερα σας πρέπουν,να ειπώ δεν ημπορώ,
σας αφήνω καληνύχτα κι αύριο με το καλό.»
και η δεύτερη παραλλαγή:
« Εις αυτό το νέο έτος Βασιλείου εορτή,
ήρθα να σας χαιρετίσω με την πρέπουσα ευχή.
Εύχομαι λοιπόν να ζείτε πολυχρονους και υγιείς
κι ο Βασίλειος ο μέγας πάντοτε συνδρομητής.
Πρώτον αρχινώ και λέγω και θερμώς παρακαλώ,
Να διέλθετε το έτος μ’ όλο σας τα’ αρχοντικό.
Δεύτερον αρχίζω πάλι και σας εύχομαι πολλά,
πλούτος δόξα και υγεία ευτυχία και χαρά»
Κάλαντα πρωτοχρονιάς (που τραγουδιόντουσαν στην έξω μεριά)
«Πάλι νέο έτος ήρθε, Βασιλείου εορτή,
ήρθα να σας καλαντίσω με την πρέπουσα ευχή.
Κι ο Βασίλειος ο μέγας, Καισάρειας θαυμαστός,
την ευχή του να σας δίνει σ’ όλους σας φαμελικώς.
Χαίρε άρχων της οικίας, χαίρετε φαμελικώς
και ο ύψιστος να ‘ναι πάντοτε συμβοηθός.
Αρχων ήρθα να σας φέρω ευαρέστους οιωνούς,
εύχουμαι η δέηση μου ν’ ακουστεί στους ουρανούς.
Και για τους ξενιτεμένους εχω να ειπώ πολλά
όπου να ‘ναι και βρισκόνται να ‘χουν την καλή χρονιά.
Και άλλα έτερα σας πρέπουν μα δεν έχουμε καιρό
σας αφήνω καληνύχτα και του χρόνου με καλό.»
Αξίζει να αναφερθεί ότι υπάρχουν και άλλες διαφορετικές παραλλαγές καλάντων στην Τήνο οι οποίες απ’ ότι φαίνεται ποίκιλλαν από χωρίο σε χωριό ή ακόμα και από σπίτι σε σπίτι. Για ευνόητους λόγους χώρου δεν μπορούν να γραφτούν όλα αυτά, ενδεικτικά αναφέρεται παρακάτω μερικοί χιουμοριστικοί στίχοι που λέγονται για τους… τσιγκούνηδες αφέντες.
« Αν δεν μου δώσεις μια δραχμή δεν το κουνώ απ’ την αυλή,
φέρε και ένα τηγανίτη να πάμε σ’ άλλο σπίτι.
Όπου κι αν καλαντίσαμε και δεν μας επληρώσαν,
Να φαν οι γάτες το λαρδί και ποντικοί τη γλύνα
Και τα μικρά ποντ’κόπουλα να φαν τη λαρδοτίνα.»
Αντί ευχών,
οι τόσες πολλές φαινομενικά τετριμμένες αλληλεπιδράσεις μεταξύ των ανθρώπων μιας κοινωνίας μας δίνουν δυο επιλογές: περνάμε κατά μήκος ενός μικρού σπινθήρα αγάπης και ανθρωπιάς ή παραβλέπουμε καθετί γύρω μας αφήνοντας και κάνοντας αυτόν τον κόσμο ακόμα πιο κρύο;;; Κάποτε ένας σοφός είπε: ότι μια κοινωνία κρίνεται από το πώς μεταχειρίζεται τους πιο αδύναμους ανθρώπους ανάμεσά της. Εύχομαι φέτος αντί να μοιράσουμε δώρα να μοιράσουμε σε όλους γύρω μας αγάπη, είναι ένα δώρο πάντα διαχρονικό που τελικά όλοι φαίνεται να το έχουμε ανάγκη και να το χρειαζόμαστε.
Επιμέλεια κειμένου: Χρήστος Κυραρίνης